Uit een QuickScan van de Waddenacademie naar externe bedreigingen die is uitgevoerd in opdracht van het IKW en Waddenfonds (WF), kwam het advies om in te zetten op de aanpak van plastics in het Waddengebied. Hiertoe hebben het IKW en WF in maart 2023 een werkconferentie georganiseerd om een meerjarig breed gedragen programma op te zetten. Het resultaat is ‘Wad gaat Om’. Een ambitieus programma van de Waddenprovincies dat zich richt op een van de grootste bedreigingen voor de ecologie van het Waddengebied: plastics.

Op dit moment zijn er in het Waddengebied al veel losse initiatieven die plastic (zwerf)afval en het gebruik van plastics beperken, maar helaas helpen die afzonderlijk nog te weinig. Wad Gaat Om wil daar verandering in brengen vanuit een integrale aanpak. Door verschillende initiatieven met elkaar te verbinden en te laten samenwerken, wil het programma echte impact maken. Niet dweilen met de kraan open, maar de kraan dicht en de boel nu écht opruimen.

Het plastic probleem
Over de hoeveelheid plastics in het Waddengebied bestaan geen harde cijfers, maar dat het schadelijke hoeveelheden zijn, staat vast. Op de stranden, aan de dijkvoeten en in de havenkommen verzamelt zich het zichtbare bewijs, in de vorm van vispluis, scheepskabels, afgedankte werkhandschoenen, lege bakjes en bekers, jerrycans en meer. En dat is slechts het topje van de ijsberg. Nog veel meer plastic drijft rond op het Wad of ligt bezonken op de zeebodem. En dan zijn er nog de uiterst schadelijke micro- en nanoplastics die terug te vinden zijn in vislarven, schelpen en via de lucht en voedselconsumptie ook al in de mens. Kortom het staat vast dat plastic (zwerf)afval een groot probleem is dat tot ecologische schade leidt.

Het roer moet om
Al in 2015 werd door Nynke Dijkstra van Doe eens Wad een brandbrief opgesteld die de aanzet was voor het Actieplan Plasticvrije Waddenzee en de oprichting van de Community Plasticvrije Wadden. Daarna volgde al snel meer initiatieven en projecten zoals Bubble Barrier, Stop Plastic van Stad naar Wad, Wad van Waarde, Duurzame sloep voor de Wadden, Wad Wier, UPPACT en Haven Lauwersoog – plastic recyclinghub voor het Waddengebied. Toen in 2019 ook nog eens een grote ramp voltrok met containerschip MSC Zoë, raakte ook het grote publiek meer bekend met de problematiek, wat zich weerspiegelde in de toegenomen bereidheid mee te helpen bij de opruimacties. Sindsdien zijn er verschillende recycle-initiatieven actief, waaronder de Stichting Texel Plasticvrij en Stichting De Jutfabriek Terschelling.

Nog geen oplossing
Ondanks dat alle verschillende initiatieven en opgezette projecten goed werk verrichten, blijkt dat het niet genoeg is. Het Waddengebied blijft last houden van plastic vervuiling en de oplossing komt niet dichterbij. Sterker nog, men verwacht dat de hoeveelheid plastic de komende dertig jaar verdrievoudigd en de vervuiling daarmee dus ook. Het Wad Gaat Om wil daar verandering in brengen. Het programma bundelt de losse initiatieven en beperkt en bestrijdt het plasticgebruik met activiteiten die zich uitstrekken over de volle breedte van het probleem, zowel door het te voorkomen als te genezen. Zo besteedt het programma aandacht aan preventie via inkoop en brengt het inzamelen, opruimen en recyclen naar een hoger plan. Daarnaast ontwikkelt, introduceert en vermarkt het concurrerende, alternatieve natuurvriendelijke producten en materialen die het gebruik van vervuilende producten terug kunnen dringen. Kortom het programma zet niet op één onderdeel van het probleem maar pakt de hele keten aan.

Een plasticvij Waddengebied als voorbeeld voor de rest van de wereld
Met de verschillende samenhangende activiteiten en werkzaamheden binnen het programma willen de Waddenprovincies laten zien dat een integrale samenhangende aanpak werkt en bijdraagt aan de noodzakelijke systeemverandering. Een aanpak die leidt tot een aanzienlijke verbetering van de waterkwaliteit en leefbaarheid in de Waddenzee. Door preventie en aanbod van alternatieven zal er minder plasticvervuiling optreden en opgenomen worden in het voedselweb. Daarnaast zorgt het programma bovendien tot toename van biobased productiewijzen en circulariteit in de Waddenhavens, de landbouw en de gatvrijheidssector. Wat indirect bijdraagt aan de landbouwtransitie, herstel van bodemkwaliteit en biodiversiteit in het Waddengebied. Verder levert het programma hoogwaardige plasticvrije (herbruikbare) producten en verpakkingsmaterialen op en een duurzaam retoursysteem waardoor het een voorbeeld is voor de rest van de wereld.

Van plan naar uitvoering
Inmiddels heeft de stuurgroep van de Waddenprovincies zich positief uitgelaten over het programma. Volgende stap is nu om het plan in zijn geheel neer te leggen bij het Waddenfonds om zo ook de financiën te kunnen krijgen om daadwerkelijk tot uitvoering over te gaan.