Thema: Vitale kust & Afsluitdijk
Website: https://deafsluitdijk.nl/projecten/vismigratierivier/
Status: In uitvoering

Bij het aanleggen van de Afsluitdijk is er destijds vooral gekeken naar waterveiligheid en een snelle infraverbinding tussen Noord-Holland en Friesland. Minder belangstelling was er voor natuur en ecologie. Direct gevolg was dat de visstand en daarmee de biodiversiteit in de voormalige Zuiderzee is gedecimeerd. De aanleg van de ‘vismigratierivier’ gaat deze weeffout deels herstellen.

Directe aanleiding om het vismigratieproject nu uit te voeren is het besluit om de Afsluitdijk te versterken, legt ecoengineer en waterbouwkundig projectleider Erik Bruins Slot uit. “Men vond dit een goede reden om ook te kijken of deze enorme operatie mogelijkheden biedt om iets terug te doen voor natuurherstel en vooral ook de visstand in het IJsselmeer te verbeteren. Een aantal initiatiefnemers, waaronder de Waddenvereniging, It Fryske Gea en de sportvisserij en de beroepsvisserij, heeft de koppen bij elkaar gestoken en samen een plan ingediend.”

Gat in de dijk
Rijkswaterstaat stemde in met het voorstel om een gat in de Afsluitdijk te maken. “Dit betekent dat vissen straks van zout naar zoet water kunnen zwemmen en omgekeerd.” Dat heen en weer zwemmen is overigens niet zo eenvoudig als het klinkt. “Een recht kanaal zou te veel stroming veroorzaken. Bovendien moet de opening in principe 24 uur per dag open staan, maar wel met de mogelijkheid tot afsluiting bij storm en heel hoog water. Verder mag er geen zout water in het zoete water terechtkomen, omdat het IJsselmeer ook voor drinkwater gebruikt wordt. Voor al dit soort zaken hebben we oplossingen weten te vinden. De rivier krijgt bijvoorbeeld een sterk meanderend patroon met weerstanden die getijafhankelijk werken.”

Huzarenstukje
De uitvoering van het project is in handen van De Nieuwe Afsluitdijk, een samenwerkingsverband van de provincies Noord-Holland en Fryslân en de gemeenten Hollands Kroon, en Súdwest Fryslân. De opening komt aan de kant van Kornwerderzand, direct ten westen van de spuisluis. “Als je bij de kazematten staat, dan kijk je uit op het gebied waar de vismigratierivier komt.” Net als de Afsluitdijk zelf is de vismigratierivier een heus huzarenstukje: een gat ter grootte van een sluis, dat is uniek voor de wereld.

Kijkramen
Het project is inmiddels zo ver gevorderd dat het ernaar uitziet dat de schop volgend jaar de grond in kan. De waterkeringen van de rivier zijn ontworpen als onderdeel van het natuurgebied met wandelpaden en een bezoekerscentrum. “Bijzonder is dat er in een waterkunstwerk bij de uitstroom in het IJsselmeer ook kijkramen worden gemaakt zodat je kan zien hoe de vissen gebruik maken van de rivier.” Als alles volgens plan verloopt, kunnen de eerste vissen eind 2023 via de Vismigratierivier dwars door de Afsluitdijk zwemmen!” De verwachting voor het effect op de visstand in het IJsselmeer, de Rijndelta en de Waddenzee zijn hooggespannen. “De deskundigen zeggen dat het nooit meer wordt als in 1932 voor de afsluiting, maar dat dit het beste is wat we nu kunnen bedenken. We verwachten dan ook veel van dit project.”

Film en visualisatie
Geïnteresseerden kunnen overigens nu al een goed beeld krijgen van de ins & outs van het project. “Met een aantal direct betrokkenen hebben we een film opgenomen. Heel schematisch in 2D laat een animatie zien hoe het systeem van vismigratie werkt. De film is te zien in het Afsluitdijk Wadden Center. Verder kun je daar, met een VR-bril op, in een helikopter zitten die ook onder water kan duiken zodat je van daaruit de vissen ziet zwemmen. Zelf heb je dan de ervaring dat je als een vis door dat gat in de dijk gaat.”

Totale investering: € 35,4 miljoen
Waddenfonds € 14 miljoen
Provincies € 4,3 miljoen
Overige financiers € 17,1 miljoen